Een gedicht van Hieronymus van Alphen, om kinderen te leren niet bang te zijn voor overleden mensen.

Het lijk

Mijn lieve kinders, schrikt tog niet,
Wanneer gij dode menschen ziet; 
Zoudt gij voor lijken beven?
Kom hier: deez bleke koude man,
Die voelen, zien, noch horen kan, 
Houdt nu niet op te leven.
 
Hij denkt en werkt – ja meer dan gij;
Maar met geen ligchaam zo als wij.
  De ziel is weg van de aarde.
Die God, dien hij hier heeft gevreesd,
Is bij hem in zijn dood geweest;
  En houdt dit lijk in waarde.
 
Al is de ziel van ’t ligchaam af,
Al daalt het lijk in ’t donker graf,
  Dat moet u niet doen ijzen.
Gelooft het tog, de goede God
Zal zelfs dit lelijk overschot
  Veel schooner doen verrijzen.
 
Ach, lieve kinders! zegt dan niet;
Wat is dat sterven een verdriet!
  Mogt ik maar altoos leven!
Wanneer ge God bemint en dient,
Dan voert de dood u, als een vriend,
  In ’t eeuwig zalig leven.
 
En komt dan eens de jongste dag,
Dan zal het ligchaam, dat daar lag,
  Zig levend weêr vertoonen.
Dan voeren de Engelen van beneên
U zingend naar den Hemel heên,
  Om eeuwig daar te woonen.
 
Mijn lieve kinders schrikt dan niet,
Wanneer gij doode menschen ziet;
  Zoudt gij voor lijken beven?
Zegt liever vrolijk – deze man,
Die hier niet zien of hooren kan,
  Mag in den hemel leven.

Een gedicht van Henry King (1592-1669).

 

 Sic Vita

Like to the falling of a Starre;
Or as the flights of Eagles are;
Or like the fresh springs gawdy hew;
Or silver drops of morning dew;
Or like a wind that chafes the flood;
Or bubbles which on water stood;
Even such is man, whose borrow’d light
Is streight call’d in, and paid to night.

The Wind blowes out; The Bubble dies;
The Spring entomb’d in Autumn lies;
The Dew dries up; the Starre is shot;
The Flight is past; and Man forgot.

Hondenmijmering

Dan – wie is hij, die ginds, van elk vergeten,
In mijmering verloren, neêrgezeten,
De stilte smaakt der zwijgende natuur?

ten kate

Sakkerloot! hoe jeukt mijn maag!
In geen zes kwartier gegeten.
Schrale tijden. Vlooienbeten.
Kwade jongens. Beestenplaag.
Altijd vasten. Duivelsch mager.
Menschenvriendschap. Fricassé.
Beenen. Longen. Jan de slager.
Morgen hal-dag : vrij entrée.
Jachttijd : dikke Dries de jager. . . .
Kwispelstaart ik wel gedwee?
Blaffen. Bijten. Knorren. Knagen.
Smachtverlangen. Minneplagen.
Bruine Fanny, geele Mop!
Zeven weken : hondendagen :
Houten hok en halsbandstrop.
Hette. Dolheid. Watersloot. . . .
Diender . . . als een pier zoo dood!

—

J.J.L. ten Kate (1819-1889)

Een gedicht van Guido Gozzano

 

L’amica di nonna Speranza

28 giugno 1850 « ... alla sua Speranza la sua Carlotta... » (dall’album: dedica d’una fotografia)

I
Loreto impagliato ed il busto d’Alfieri, di Napoleone
i fiori in cornice (le buone cose di pessimo gusto),

il caminetto un po’ tetro, le scatole senza confetti,
i frutti di marmo protetti dalle campane di vetro,

un qualche raro balocco, gli scrigni fatti di valve,
gli oggetti col monito salve, ricordo, le noci di cocco,

Venezia ritratta a musaici, gli acquarelli un po’ scialbi,
le stampe, i cofani, gli albi dipinti d’anemoni arcaici,

le tele di Massimo d’Azeglio, le miniature,
i dagherrottipi: figure sognanti in perplessità,

il gran lampadario vetusto che pende a mezzo il salone
e immilla nel quarzo le buone cose di pessimo gusto,

il cùcu dell’ore che canta, le sedie parate a damasco
chèrmisi... rinasco, rinasco del mille ottocento cinquanta!


II
I fratellini alla sala quest’oggi non possono accedere
che cauti (hanno tolte le federe ai mobili. È giorno di gala).

Ma quelli v’irrompono in frotta. È giunta, è giunta in vacanza
la grande sorella Speranza con la compagna Carlotta!

Ha diciassett’anni la Nonna! Carlotta quasi lo stesso:
da poco hanno avuto il permesso d’aggiungere un cerchio alla gonna,

il cerchio ampissimo increspa la gonna a rose turchine .
Piú snella da la crinoline emerge la vita di vespa.

Entrambe hanno uno scialle ad arance a fiori a uccelli a ghirlande;
divisi i capelli in due bande scendenti a mezzo le guancie.

Han fatto l’esame piú egregio di tutta la classe. Che affanno
passato terribile! Hanno lasciato per sempre il collegio.

Silenzio, bambini! Le amiche – bambini, fate pian piano! –
le amiche provano al piano un fascio di musiche antiche.

Motivi un poco artefatti nel secentesimo fronzuto
di Arcangelo del Leúto e d’Alessandro Scarlatti.

Innamorati dispersi, gementi il core e l’augello
languori del Giordanello in dolci bruttissimi versi:

. . . . . . . . . . . . .
... caro mio ben
credimi almen!
senza di te
languisce il cor!
Il tuo fedel
sospira ognor,
cessa crudel
tanto rigor!
. . . . . . . . . . . . .

Carlotta canta. Speranza suona. Dolce e fiorita
si schiude alla breve romanza di mille promesse la vita.

O musica! Lieve sussurro! E già nell’animo ascoso
d’ognuna sorride lo sposo promesso: il Principe Azzurro,

lo sposo dei sogni sognati... O margherite in collegio
sfogliate per sortilegio sui teneri versi del Prati!


III
Giungeva lo Zio. signore virtuoso, di molto riguardo,
ligio al passato, al Lombardo-Veneto, all’Imperatore;

giungeva la Zia, ben degna consorte, molto dabbene,
ligia al passato, sebbene amante del Re di Sardegna...

« Baciate la mano alli Zii! » – dicevano il Babbo el la Mamma,
e alzavano il volto di fiamma ai piccolini restii.

« E questa è l’amica in vacanza: madamigella Carlotta
Capenna: l’alunna piú dotta, l’amica piú cara a Speranza ».

« Ma bene... ma bene... ma bene... » – diceva gesuitico e tardo
lo Zio di molto riguardo – « ma bene... ma bene... ma bene...

Capenna? Conobbi un Arturo Capenna... Capenna... Capenna...
Sicuro! Alla Corte di Vienna! Sicuro... sicuro... sicuro... »

« Gradiscono un po’ di moscato? » « Signora Sorella magari... »
E con un sorriso pacato sedevano in bei conversari.

« ...ma la Brambilla non seppe... » – È pingue già per l’Ernani...
« La Scala non ha piú soprani... » – « Che vena quel Verdi... Giuseppe »

« ...nel Marzo avremo un lavoro alla Fenice, m’han detto,
nuovissimo: il Rigoletto. Si parla d’un capolavoro ».

« ...Azzurri si portano o grigi? » – « E questi orecchini? Che bei
rubini! E questi cammei... » – « la gran novità di Parigi... »

« ...Radetzky? Ma che? L’armistizio... la pace, la pace che regna »
« ...quel giovine Re di Sardegna è uomo di molto giudizio! »

« È certo uno spirito insonne, e forte e vigile e scaltro... »
« È bello? » – « Non bello: tutt’altro ». – « Gli piacciono molto le donne... »

« Speranza! » (chinavansi piano, in tono un po’ sibillino)
« Carlotta! Scendete in giardino: andate a giocare al volano! »

Allora le amiche serene lasciavano con un perfetto
inchino di molto rispetto gli Zii molto dabbene.


IV
Oimè! che giocando un volano, troppo respinto all’assalto,
non piú ridiscese dall’alto dei rami d’un ippocastano!

S’inchinano sui balaustri le amiche e guardano il lago
sognando l’amore presago nei loro bei sogni trilustri.

« Ah! se tu vedessi che bei denti! » – « Quant’anni?... » – « Ventotto ».
« Poeta? » – « Frequenta il salotto della contessa Maffei! »

Non vuole morire, non langue il giorno. S’accende piú ancora
di porpora: come un’aurora stigmatizzata di sangue;

si spenge infine, ma lento. I monti s’abbrunano in coro:
il Sole si sveste dell’oro, la Luna si veste d’argento.

Romantica Luna fra un nimbo leggiero, che baci le chiome
dei pioppi, arcata siccome un sopracciglio di bimbo,

il sogno di tutto un passato nella tua curva s’accampa:
non sorta sei da una stampa del Novelliere Illustrato?

Vedesti le case deserte di Parisina la bella?
Non forse non forse sei quella amata dal giovine Werther?

« ...mah! Sogni di là da venire! » – « Il Lago s’è fatto piú denso
di stelle » – « ...che pensi? » – « Non penso. » – « ...Ti piacerebbe morire? »

« Sí! » – « Pare che il cielo riveli piú stelle nell’acqua e piú lustri.
Inchínati sui balaustri: sognamo cosí, tra due cieli... »

« Son come sospesa! Mi libro nell’alto... » – « Conosce Mazzini... »
– « E l’ami?... » – « Che versi divini! » – « Fu lui a donarmi quel libro,

ricordi? che narra siccome, amando senza fortuna,
un tale si uccida per una, per una che aveva il mio nome ».


V
Carlotta! nome non fine, ma dolce che come l’essenze
resusciti le diligenze, lo scialle, la crinoline...

Amica di Nonna, conosco le aiole per ove leggesti
i casi di Jacopo mesti nel tenero libro del Foscolo.

Ti fisso nell’albo con tanta tristezza, ov’è di tuo pugno
la data: ventotto di giugno del mille ottocentocinquanta.

Stai come rapita in un cantico: lo sguardo al cielo profondo
e l’indice al labbro, secondo l’atteggiamento romantico.

Quel giorno – malinconia – vestivi un abito rosa,
per farti – novissima cosa! – ritrarre in fotografia...

Ma te non rivedo nel fiore, amica di Nonna! Ove sei
o sola che, forse, potrei amare, amare d’amore?
—

Guido Gozzano (1883-1916)

Mientras por competir

Tachtig jaren lang bestreden Spanje en de opkomende Nederlanden elkaar. Juist in die tijd beleefden beide landen hun Gouden Eeuw. In Spanje zien we in de schilderkunst El Greco en Velazquez; in het proza natuurlijk vooral Cervantes. In de poëzie zijn in de zeventiende eeuw de twee grootste figuren de rivalen Quevedo en Gongora. Zij vertegenwoordigen twee stromingen in de Spaanse barokpoëzie: Quevedo het conceptismo, dat gekenmerkt wordt door vaart, directheid, een eenvoudige uitdrukkingsvorm, scherpe metaforen en woordspel, waardoor meerdere betekenissen helder, subtiel en nauwkeurig kunnen worden overgebracht; aan de andere kant Gongora het culteranismo, dat juist gekenmerkt wordt door nadrukkelijkheid, ingewikkelde zinsbouw, meervoudige en complexe metaforen - stijlkenmerken die meestal samengaan met een conventionele inhoud.
Als ik op de Nederlandse vertalingen afga, dan lijkt het erop dat Quevedo hier het meest gewaardeerd wordt. Reden te meer om nu een gedicht van Gongora (Luis de Góngora y Argote) te plaatsen. Het gaat om een titelloos sonnet dat inderdaad een conventioneel thema behandelt: een aansporing aan een jonge vrouw om van haar aantrekkelijkheden te genieten zolang het kan. Gongora maakt er het grimmigste pluk-de-daggedicht van dat ik ken.
De Spaanse tekst wordt gevolgd door de Nederlandse vertaling van Erik Coenen; voor de aardigheid geef ik daarna de Italiaanse vertaling van Giuseppe Ungaretti.
-
Mientras por competir con tu cabello
oro bruñido al sol relumbra en vano,
mientras con menosprecio en medio el llano
mira tu blanca frente el lilio bello,
entras a cada labio, por cogello,
siguen más ojos que al clavel temprano,
y mientras triunfa con desdén lozano
del luciente cristal tu gentil cuello,
goza cuello, cabello, labio y frente,
antes que lo que fue en tu edad dorada
oro, lilio, clavel, cristal luciente,
no sólo en plata o víola troncada
se vuelva, mas tú y ello juntamente
en tierra, en humo, en polvo, en sombra, en nada.
-
Zolang in mededinging met uw haren
zelfs blinkend goud zich tevergeefs vermoeit,
zolang de lelie die in dalen bloeit
uw blanke voorhoofd niet kan evenaren,
zolang de blik blijft hangen aan uw lippen
en neerkijkt op de prille anjelier,
slang in jeugd en helderheid en zwier
vloeibaar kristal niet aan uw hals kan tippen,
geniet van haren, voorhoofd, mond en hals,
eer niet alleen wat nu de aanblik biedt
van lelie, anjelier, goud en kristal,
tot zilver en gebroken paars verschiet,
maar met dit alles u verkwijnen zal
tot as, tot rook, tot stof, tot schim, tot niets.
-
Finché dei tuoi capelli emulo vano,
Vada splendendo oro brunito al Sole,
Finché negletto la tua fronte bianca
In mezzo al piano ammiri il giglio bello,
Finché per coglierlo gli sguardi inseguano
Più il labbro tuo che il primulo garofano,
Finché più dell’avorio, in allegria
Sdegnosa luca il tuo gentile collo,
La bocca, e chioma e collo e fronte godi,
Prima che quanto fu in età dorata,
Oro, garofano, cristallo e giglio
Non in troncata viola solo o argento,
Ma si volga, con essi tu confusa,
In terra, fumo, polvere, ombra, niente.
-

Call for the robin red breast and the wren.

John Webster was een jongere tijdgenoot van Shakespeare. Hij heeft meegewerkt aan diverse toneelstukken (vaak werden die in die tijd door een aantal schrijvers gezamenlijk geschreven) en een drietal geheel zelf geschreven: The White Devil, The Duchess of Malfi en The Devil's Law-Case. De eerste twee gelden als duistere tragedies, de laatste is een tragi-komedie.
In The White Devil zingt een van de personages een lied dat haar grootmoeder zong, wanneer ze de klok voor een uitvaart hoorde luiden:

Call for the robin red breast and the wren,
Since o'er shady graves they hover,
And with leaves and flow'rs do cover
The friendless bodies of unburied men.
Call unto his funeral dole
The ant, the field-mouse, and the mole
To rear him hillocks, that shall keep him warm
And (when gay tombs are robb'd) sustain no harm,
But keep the wolf far thence: that's foe to men,
For with his nails he'll dig them up again.

Les roses de Saadi

Marceline Desbordes-Valmore (1786-1859) was een Franse dichteres. Ik heb de indruk dat ze in Nederland niet erg bekend is; er is bv. geen Nederlands Wikipedia-artikel over haar.

Les roses de Saadi
 
J’ai voulu ce matin te rapporter des roses ;
Mais j’en avais tant pris dans mes ceintures closes
Que les nœuds trop serrés n’ont pu les contenir. 

Les nœuds ont éclaté. Les roses envolées
Dans le vent, à la mer s’en sont toutes allées.
Elles ont suivi l’eau pour ne plus revenir.

La vague en a paru rouge et comme enflammée.
Ce soir, ma robe encore en est tout embaumée...
Respires-en sur moi l’odorant souvenir.
 

Het gedicht gaat terug op de Golestaan (De rozentuin) van de 13-eeuwse mystieke Perzische dichter Saadi. In het voorwoord van dit werk komt de volgende passage voor (in de vertaling van J.T.P. de Bruijn): Een mysticus had het hoofd gebogen in meditatie en was ondergegaan in een zee van onthullingen. Toen hij terugkwam uit zijn diepe concentratie, vroeg een van zijn vrienden opgewekt: “Wat heb je voor ons als geschenk meegenomen uit de tuin die je hebt bezocht?” Hij zei: “Ik was van plan, wanneer ik bij de rozenstruik zou komen, de schoot van mijn kleed te vullen met een geschenk voor mijn makkers. Toen ik die plek bereikte, maakte de geur van rozen mij zo dronken dat de zoom uit mijn handen gleed.”
Het is duidelijk dat het begin van Les roses de Saadi gebaseerd is op het antwoord van de mysticus; met één belangrijk verschil: de mysticus wordt bedwelmd, dronken, door de geur. De passage bij Saadi geeft aan dat de mystieke ervaring vervoerend maar onzegbaar is, niet in woorden kan worden gevat. Een gedachte die in de mystieke literatuur over heel de wereld steeds weer terugkeert.
Bij Marceline Desbordes is er geen sprake van mystieke ervaring en dronkenschap. De ik-figuur uit haar gedicht heeft eenvoudigweg te veel rozen in haar centuur gebonden, die ze daardoor niet heeft kunnen houden. Dan komt er nog een hele uitwerking, met dat prachtige beeld van de roodgekleurde, in brand staande zee. Aan het slot komt dan ook bij haar de geur van de rozen; die is dan niet dronkenmakend, maar roept de herinnering op.

De passage van Saadi heeft ook in de Nederlandse poëzie zijn sporen nagelaten. J.H. Leopold plaatste een vertaling ervan in zijn bundel Oostersch, verzen naar Perzische en Arabische dichters, uit 1924.

Wat brengt gij mede uit de looverlanen
des mijmerens, uit de ontloken pracht
van uw extase en de opgegane
hemelsche bloei, wat hebt gij meegebracht?-

Ik had met rozen, met een rooden buit
van geurenden gevuld mijn tabberdslippen,
maar zoo bedwelmend ademden zij uit:
ik liet de zoomen uit mijn handen glippen.